تاریخچه زعفران (و زعفران ایران) را در این مقاله بررسی میکنیم و یک سفر تاریخی در مورد زعفران خواهیم داشت.
زعفران: یک ادویه گرانبها با سابقه طولانی
زعفران چگونه به وجود آمد و چگونه توسط تمدنهای باستانی استفاده میشد؟ در این مقاله به گذشته برمیگردیم و تاریخچه جذاب این ادویه طلایی را کشف میکنیم.
تاریخچه زعفران
منشاء زعفران
تاریخچه زعفران کاملاً مشخص نیست. بسیاری از مردم بر این باورند که Crocus sativus یک جهش از crocus Cartwrightianus، گونهای کروکوس است که در آن زمان در یونان وحشی وجود داشت و در اواخر عصر برنز در جزیره کرت انتخاب و اهلی شد. آنچه مسلم است قدمت کشت زعفران بیش از ۴۰۰۰ سال است.
تاریخچه زعفران در یونان باستان
یونانیان باستان از زعفران به دلیل خواص معطر و رنگ آن استفاده میکردند. اکثریت جمعیت یونان باستان موهای مشکی داشتند و چون رنگ موی مورد علاقه بلوند بود، از رنگهای زرد برای رنگ کردن موهای خود استفاده میکردند.
در یونان باستان، نقاشیهای دیواری که برداشت زعفران را نشان میدهد، مربوط به سالهای ۱۶۰۰ تا ۱۵۰۰ قبل از میلاد مسیح نیز یافت شد، مانند نقاشی دیواری معروف در کاخ کنوسوس در جزیره کرت.
تاریخچه زعفران در مصر باستان
زعفران را مصریان باستان نیز میشناختند. فرعونها از زعفران به عنوان طعم دهنده و به عنوان ماده تقویت کننده جنسی استفاده میکردند. همچنین از آن برای خوشبو کردن حمامها، خانهها و معابد خود استفاده میشد. در اواخر دوره هلنیستی مصر، کلئوپاترا در حمامهای خود از زعفران استفاده میکرد تا عشق ورزی لذت بخش تر شود.
تاریخچه زعفران در ایران باستان
در ایران باستان، کشت زعفران به میزان قابل توجهی گسترش یافت. زعفران در قرن دهم قبل از میلاد در اصفهان رشد میکرد. در اصفهان رشتههایی از زعفران در فرشها و کفنهای مربوط به دوران سلطنتی، در ایران باستان پیدا شد.
همچنین داریوش بزرگ ایران (۵۰۰ قبل از میلاد) به فرمانداران خود دستور داد تا از کاشت زعفران در نواحی شمالی امپراتوری ایران (در قفقاز) اطمینان حاصل کنند.
زعفران به دلیل ارزشی که دارد همیشه نمادی از ثروت و ظرافت بوده است. طبقات حاکم امپراتوریهای باستانی از زعفران برای طعم دادن به غذای خود، رنگ آمیزی لباسهای خود و معطر کردن سالنهای رقص خود استفاده میکردند. زعفران همچنین توسط ایرانیان باستان به عنوان دارو و یا به عنوان هدیه به خدایان عرضه میشد.
زعفران در طول تاریخ
گسترش زعفران در سراسر جهان
در حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد، کشت زعفران از ایران به شرق هند نیز گسترش یافت. در آنجا، پس از مرگ بودا، تصمیم گرفتند که لباسهای طبقه عنوان کشیشان بودایی برای همیشه با زعفران رنگ آمیزی شود.
بعدها، زعفران ایرانی به طور گسترده توسط اسکندر مقدونی و سربازانش در طول لشکرکشیهایشان در آسیا مورد استفاده قرار گرفت. چای زعفران مینوشیدند و برنج رنگی زعفرانی میخوردند.
اسکندر عمدتاً از زعفران در آب گرم حمام خود استفاده میکرد و معتقد بود که اثرات مفید زعفران زخمهایش را که در میدان جنگ ایجاد شده بود، التیام میبخشد.
در طول ۱۰۰ سال قبل از میلاد، زعفران به همراه خیار، پیاز، یاس و انگور از ایران به چین صادر میشد. البته امپراتوری روم نیز زعفران خود را از ایران وارد میکرد.
با سقوط امپراتوری روم، کشت زعفران توسط مورها ابتدا در اسپانیا و بعداً در بخشهایی از فرانسه و جنوب ایتالیا به اروپا معرفی شد.
زعفران در اروپا
در طول دوران مرگ سیاه در اروپا در قرن چهاردهم، تقاضا برای زعفران به شدت افزایش یافت. قربانیان طاعون، برای استفاده پزشکی، آرزوی آن داشتن زعفران را داشتند. از آنجایی که بسیاری از کشاورزانی که قادر به کشت زعفران بودند نیز در اثر مرگ سیاه مرده بودند، زعفران با کشتی از جزایر مدیترانه مانند رودس وارد شد. پس از اینکه یکی از این کشتیها به ارزش حدودی ۴۲۰۰۰۰ یورو (به نرخ امروزی) توسط گروهی از اشراف به سرقت رفت، دورهای مربوط به دزدی دریایی زعفران بوجود آمد. نتیجه آن جنگ ۱۴ هفتهای زعفران و تأسیس بازل بهعنوان مرکز تولید زعفران امن بود که نزدیکتر از قبل باشد.
بعدها، مرکز تولید و تجارت اروپا به نورنبرگ نقل مکان کرد، جایی که جعل افسارگسیخته زعفران منجر به «قانون سافرانشو» شد. طبق این قانون، جعلکنندگان زعفران میتوانند مجازات، زندانی یا حتی اعدام شوند.
کشت زعفران در حدود سال ۱۳۵۰ به انگلستان معرفی شد. داستان از این قرار است که پیازهای منطقه شام در آسیا، در حفره مخصوصی از عصای زائر به انگلستان قاچاق شد. زعفران در ابتدا فقط در باغهای صومعه برای مصارف پزشکی کشت میشد. خاک آهکی سبک و با زهکشی خوب و شرایط آب و هوایی شمال اسکس باعث شد که در قرن شانزدهم کشت زعفران در شرق انگلستان متمرکز شود. شهر “چپینگ والدن” در اسکس به دلیل اینکه در آن زمان در منطقه اصلی کشت زعفران قرار داشت و به مرکز تجارت زعفران انگلستان تبدیل شده بود، به “زعفران والدن” تغییر نام داد.
معرفی زعفران در آمریکا
زمانی که مهاجران آلمانی و سوئیسی با کیسه ای پر از پیاز زعفران اروپا را ترک کردند، اروپاییها زعفران را به آمریکا معرفی کردند. این مهاجران، زعفران را به طور گسترده در اروپا رشد دادند. در آغاز سال ۱۷۳۰، زعفران در سراسر پنسیلوانیا شرقی عمدتاً توسط هلندیهای پنسیلوانیا کشت میشد.
شهرک نشینان اسپانیایی در دریای کارائیب، مقادیر زیادی از این زعفران جدید آمریکایی را خریداری کردند. تقاضای زیاد باعث شد که قیمت زعفران در بورس کالای فیلادلفیا با طلا برابر شود. بعداً، تجارت با دریای کارائیب در طول جنگ ۱۸۱۲، زمانی که بسیاری از کشتیهای تجاری صادرکننده زعفران نابود شدند، از بین رفت.
جمع بندی
زعفران دارای تاریخچه غنی و گسترده ای است که قدمت چندین هزار ساله دارد. زمانی محصولی لوکس بود که فقط برای ثروتمندان مقرون به صرفه بود، امروزه به طور گسترده در ظروف و کاربردهای دارویی در سراسر جهان استفاده میشود.